شکل‏گیری نظام وظیفه در پیوند با پروژة ملت‌سازی حکومتی دورة پهلوی اول

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

2 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی علامه طباطبایی

چکیده

نظام‏ وظیفه نخستین‌بار در چهارچوب ارتش‏های پادشاهی و دولت‏های‏ مستقل از کلیسا در اروپای غربی تأسیس‏ شد و توانست واسطه‏ای بین دولت و ملت‏ در ابتدای مدرنیته و وسیله‏ای برای بسط نظامی‏گری حاکمان و سلاطین باشد. تقسیم ‏کار اجتماعی، پیشرفت تکنیکی، و صنعتی‌شدن در کنار هم سبب شد تا ارتش‏های مدرن شکل بگیرند که از اولین نهادهای بوروکراتیک نیز به شمار می‏آمدند. اما این پدیده که در غرب پس از مجموعۀ تحولات اندیشه‏ای و اجتماعی پدید آمده بود، در ایران دورۀ پهلوی اول به‌منزلة بخشی از پروژة مدرن‏سازی و تثبیت حکومت استبدادی رضا‏خان شکل گرفت. بسط عناصر هویتِ ملی‏گرایانه و مطیع‌کردن نیروهای سنتی جامعة ایران در برابر استبداد مطلقة حکومت، از طریق آموزش‏ها و هنجارسازی عمومی و فراگیر، یکی دیگر از کارکردها و کارویژه‏های ارتش و نظام خدمت اجباری در کنار تأثیرات و خدمات سیاسی و نظامی‏ دیگرش در تأسیس و ابقای حکومت پهلوی بود. نظام وظیفه، در کنار خلع سلاح عمومی، به حکومت پهلوی اول این امکان را می‏داد که با گسترش اقتدار نظامی پایه‏های حکومت خود را مستقر کند. تشکیل ارتش یکپارچه و خدمت اجباری عمومی را باید یکی از اولین تلاش‏های سامان‌مند و همه‌جانبه برای خلق شهروندان نظام جدید مبتنی بر ایدة دولت ـ ملت در تاریخ ایران دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The relation between obligatory military service and the governmental nation building project of Pahlavi I

نویسندگان [English]

  • Mohammad Niazi 1
  • Vahid Shalchi 2
چکیده [English]

At first, in the beginning of the modern era, ‘Military Service’ was formed within the kingdom armies and independent European governments of the Church, and it could be an intermediate between government and nation, and also a means to extend rulers and king militarism. The social labor division, technical progress and industrialization, in turn, led to form modern armies as the first bureaucratic institution. But this phenomenon which had been appeared after some intellectual and social transformations in the West was formed in ‘Pahlavi I’ government as a part of the modernization project and the establishment of the regime totalitarianism. The development of national identity elements and making the Iranian traditional forces obedient to the absolute sovereignty through public education, was possible just by means of army and military service. “Military Service” and the public disarmament make it possible to the Pahlavi regime to establish itself through expanding its military authority. Constructing an integrated military and compulsory military service should be regarded as the first multidimensional organized efforts to create modern system civilians based on the nation-state theory

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social history of army and military service
  • Military Service
  • military service system
  • modern army
  • National Identity
آبراهامیان، یرواند (1386). ایران بین دو انقلاب؛ درآمدی بر جامعه‏شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمة احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1391). تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آرشیو قوانین مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، مصوبه 1304/03/16، قانون خدمت نظام اجباری، دورة پنجم، ج 1.
آشنا، سیدحسام‏الدین (1388). از سیاست تا فرهنگ؛ سیاست‏های فرهنگی دولت در ایران (1304-1320)، تهران: سروش.
استودارت، چارلز (1349). «گزارشی دربارة ارتش ایران در زمان محمد شاه قاجار»، مجلة بررسی‏های تاریخی، ش 26.
اسماعیلی، علی‏رضا (1375). «اسنادی دربارة نهضت و مهاجرت علمای اصفهان به قم (1306 شمسی)»، فصل‏نامة گنجینة اسناد، ش 23 و 24.
انتخابی، نادر (1390). ناسیونالیسم و تجدد؛ در ایران و ترکیه، تهران: نگارة آفتاب.
بنکدار، مسعود (1388). «برقراری نظام سربازگیری در اصفهان دورة پهلوی اول»، فصل‏نامة گنجینة اسناد، س 19، دفتر سوم، پاییز.
تقوی، سیدمصطفی (1389). امنیت در دورة رضاشاه، تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
تکمیل همایون، ناصر (1376). تحولات قشون در تاریخ معاصر ایران، ج 1، تهران: دفتر پژوهش‏های فرهنگی.
دیلمی معزی، امین (1387). «هویت‏سازی ملی در عصر رضاشاه: روش‏ها و ابزارها»، پژوهش‌نامة تاریخ، ش 10، بهار.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، سند شماره‏های 291001163 و 291001341 و 291001163 و 2475437.
سازمان قضایی نیروهای مسلح، معاونت قضایی و حقوقی (1380). «بررسی موضوع خرید خدمت سربازی»، ادارة کل عفو و پیشگیری از وقوع جرم.
سینایی، وحید (1389). «دولت مدرن، ارتش ملی و نظام وظیفه»، دوفصل‌نامة علمی پژوهشی پژوهش سیاست نظری، دورة جدید، ش 7، زمستان 88 و بهار 89 .
شیخ‏نوری، محمد‏امیر (1385). «تغییر ساختار ارتش ایران از سنتی به مدرن»، مجلة زمانه، ش 52.
عاطفی، میرحسن (1345). «ریشه‏های تاریخی روابط ارتش و مردم»، مجلة بررسی‏های تاریخی، ش 3.
عاقلی، باقر (1390). رضاشاه و قشون متحدالشکل، تهران: نامک.
علی‏اکبری، محمد (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی؛ عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران: علمی و فرهنگی.
قائمی‏نیک، رضا (1390). «انباشت تاریخی یک مسئلة اعتباری»، مجلة هابیل، ش 5، خرداد و تیر.
کرونین، استفان (1377). ارتش و تشکیل حکومت پهلوی، ترجمة غلام‏رضا علی‏بابایی، تهران: خجسته.
کرونین، استفان (1390). رضاشاه و شکل‏گیری ایران نوین، ترجمة مرتضی ثاقب‏فر، تهران: جامی.
مرکز اسناد ارتش جمهوری اسلامی ایران (1300 - 1301). آرشیو مجلة قشون، ش 1 - 10.
ملاعباسی، محمد (1390). «رساله‌ در باب نظم، مدرنیته و خدمت سربازی»، مجلة هابیل، ش 5، خرداد و تیر.
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست سالة ایران، ج 4، تهران: علمی.
می‏یر، پیتر (1375). جامعه‏شناسی جنگ و ارتش، ترجمة علی‏رضا ازغندی و محمدصادق مهدوی، تهران: قومس.
یکرنگیان، میرحسین (1336). گلگون‌کفنان؛ گوشه‏هایی از تاریخ نظامی معاصر، تهران: علمی.
یکرنگیان، میرحسین (1390). «توهم‌زدایی از یک غرور پوشالی»، روزنامة اعتماد، چهارم شهریور.