تحلیلی بر نقش تاریخی و جایگاه سپهسالار قزوینی در تحولِ نظام مندِ ساختار دیوان سالاری در ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطاالعات فرهنگی

چکیده

نیاز تاریخی کشور به تأسیس قانون و رویه و باور به قانون مداری و به تبع آن نیاز به تحولی نظام­مند در نظام دیوان سالاری ناکارآمد،  به ویژه در دورۀ ناصرالدین به سبب تأثیرپذیری نخبگان­گیری و دولتی دورۀ قاجار از ارزش­های جامعه غربی در این زمینه، مبدل به مطالبه­ای جدی -هرچند نیمه پنهان- جامعه ایرانی گردید. برنامه­های بنیادین اصلاح نظام اداری کشور و برقراری قانون و نظم در دورۀ صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر در پاسخ به این مطالبه به علل و دلایل گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی به ویژه ساخت قدرت خودکامه به انجام نرسید و با شهادت امیر معلق ماند. پس از چند سالی نوبت به صدارت میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی رسید. براستی می­توان وی را مبدع و آموزگار تأسیس قانون و قانون­گذاری و پدید آوردن نهادهای مشورتی در نظام سیاسی- اداری و ساختار دولت و تدوین و اجرای برنامه­های اصلاحی نظام­مند جهت تحول در زیرساخت­های نظام دیوان­سالاری ایران دانست. قانون تنظیمات، تأسیس مجلس تنظیمات، مجلس مصلحت­خانه، شورای دولت، مجلس وزراء تأسیس پست­خانه جدید و برقراری رویه­های نوین در نظام دیوان­سالاری کشور نظیر شیوه نوین در آداب نامه­نگاری رسمی، برقراری قرار اوقات در دستگاه دیوانی، تغییر در پوشش اداری کارکنان، تحول در نحوه دادن نشان­های دولتی، لغو خلعت و ... از جمله مؤلفه­های اصلی و تأثیرگذار در برنامه­های سپهسالار به شمار می­آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis on the historical role and position of Qazvin generalissimo in the systematic evolution of bureaucracy structure in Iran

نویسنده [English]

  • Hamid Tonkaboni
چکیده [English]

The historical need of country to establishment of law and procedure and belief in law abiding and consequently the need to a systematic evolution in inefficient bureaucracy institution, especially during Nassereddin-Shah era because of the effectiveness of intellectual and governmental elites from west society values accordingly, has become serious demands – although half-hidden – from Iranian society. The fundamental programs regarding the country`s administrative system reformation and establishing law and discipline during the period of Mirza-Taghi-Khan-Amir-Kabir ministry responding to this demand because of different political, social, cultural causes and reasons especially in making an authoritarian powers was not done and remained suspended after Amir`s martyrdom. After a few years, it was Mirza-Hasan-Khan, Qazvin generalissimo`s turn of ministry. Actually he can be considered as the inventor and instructor of establishing law and legislation and creating advisory institutions in the political and administrative system and the government structure and codification and performance of systematic corrective programs in order to make evolution in the infrastructures of Iran bureaucracy institution. Arrangement law, establishing arrangement parliament, expediency parliament, government council, ministers` parliament, establishing new post office and  new procedures in the country`s bureaucracy system like new methods in formal etiquette writing, planning for meetings in bureaucratic system, making changes in employees` official clothing, evolution in the method of granting governmental badges, disgrace deposal, etc... are considered as effective and main aspects in generalissimo`s plans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • law
  • law-abiding
  • authoritarianism
  • bureaucracy structure
  • systematic evolution
-      آبراهامیان یرواند (1387). مقالاتی در جامعه­شناسی سیاسی ایران. تهران، نشر شیرازه
-      آدمیت، فریدون (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون (عصر سپهسالار). تهران، خوارزمی
-      اتحادیه، منصوره و سعدونه­یان، سیروس (1362). خاطرات تاج­السلطنه. تهران، نشر تاریخ ایران
-      اعتماد­السلطنه (1345). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. با مقدمه و فهارس، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر
-      اعتماد­السلطنه (1357). اندیشه­های میرزا آقا خان کرمانی. تهران، پیام
-      الگار، حامد (1360). درآمدی برتاریخ فراماسونری د ایران. ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره
-      امین­الدوله، میرزا علی خان (1341). خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین­الدوله. به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران، شرکت سهامی کتاب­های ایران
-      حائری، عبدالهادی (1368). تاریخ جنبش­ها و تکاپوهای فراماسونری در کشورهای اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی
-      حسابی الفت، ابراهیم (1349). فراماسونری چیست؟، بی­نا
-      خان ملک ساسانی، احمد (1346). سیاستگران دورۀ قاجار. جلد یک، تهران، طهوری
-      خنجی، محمد علی (1342). تحلیلی از فرماسونری، تهران، زرین
-      رائین، اسماعیل (1357). فراموشخانه و فراماسونری در ایران. تهران، امیرکبیر
-      زاوش، ح. م (1362). رابطه تاریخی فراماسونری با صهیونیسم و امپریالیسم. تهران، نشر آینه
-      شمیم، علی­ اصغر (1370). ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران، انتشارات علمی
-   فوران جان (1388). مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران (از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی) ترجمۀ احمد تدین، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا
-      کتیرایی، محمود (1361). فراماسونری در ایران یا فراموشخانه از آغاز تا تشکیل لژبیه­ای ایران. تهران، اقبال
-      مستوفی، عبدالله (1363). شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجار). تهران، زوار
-      ناصرالدینی، پروین (1377). تاریخ روزنامه­نگاری ایرانیان و دیگر پارسی­نویسان. جلد یک، تهران، نشر دانشگاهی
-      ناظم­الاسلام کرمانی، محمد بن علی (1362). تاریخ بیداری ایرانیان. به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، نشر آگاه
-      نوایی، عبدالحسین (1356). شرح حال عباس میرزا ملک آرا. تهران، بابک
-      هدایت، مهدیقلی (مخبرالسلطنه) (1344). خاطرات و خطرات: توشه­ای از شش پادشاه و گوشه­ای از دوران زندگی من. تهران، زوار.