نشانه‌شناسی اجتماعی مدرنیزاسیون ایرانی در رمان مدیر مدرسه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری جامعه‏شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

جلال آل ‌احمد به عنوان یک رمان نویس واقع‌گرا در آثار خود، به دنبال انعکاس وقایع و مسائل اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایرانی بوده‌است. رمان مدیر مدرسه نیز مانند سایر آثار وی، بازتابی از ناکامی تجربه مدرنیت در ایران است. به تعبیری داستان روایت شده از مدرسه توسط جلال، نمایی از جامعه ایرانی است، که حضور هم زمان ارزش‌ها و باور‌های سنتی و رهاوردهای مدرن را در تقابل با یکدیگر تجربه کرده‌است. مطالعه حاضر در صدد بررسی و کشف نمود‌های مدرنیزاسیون در رمان مدیر مدرسه اثر جلال آل‌احمد با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی برآمده‌است. نتایج تحقیق که بر اساس گام‌های دوازده گانه رویکرد نشانه‌شناختی اجتماعی تئو‌ون لیوون انجام شده‌است، نشان داد که جامعه ایرانی دوران نویسنده بی‌توجه به باور‌ها و ارزش‌های سنتی، به نوسازی و ورود عناصر مدرن در عرصه آموزش و سایر عرصه‌های زندگی اجتماعی اقدام کرده و علی‌رغم هزینه‌های مادی و انسانی قابل توجه، در عمل فرایند مدرنیزاسیون ایرانی ابتر مانده‌است. هر چند نویسنده برای این وضعیت جایگزین خاصی عرضه نمی‌دارد، اما تحول در این ارتباط را ناشدنی نیز نمی‌پندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social semiotics of Iranian modernization in School Principal's novel

نویسندگان [English]

  • Mahdi Kermani 1
  • zahra baradarankashani 2
  • Majid Fouladian 1
1 Assistant Professor of Sociology, Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph.D. student in sociology, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Jalal Al-e-Ahmad as a realist novelist in his works sought to reflect the events and social and cultural issues in Iranian society. Like his other works, the School Principal is a reflection of the failure of the experience of modernity in Iran. In fact, the narrated story of the school by Jalal is an expression of the Iranian community, which has experienced the simultaneous presence of traditional values and beliefs and modern releases in opposition to each other. The present study seeks to investigate and discover the evidences of modernization in the School Principal novel of Jalal-al-Ahmad with the approach of social semiotics. The results of the research, based on the twelve steps of the social semiotics approach to Theo van Leeuwen, showed that the Iranian society, regardless of the traditional beliefs and values, has renovated and entered modern elements in the field of education and other areas of social life, and in spite of material costs And a remarkable human being, in practice, the process of Iranian modernization has survived.Although the author does not offer a particular alternative to this situation, the evolution does not seem to be unattainable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • modernization
  • school principal
  • teacher
  • social semiotics
  • Jalal Al-e-Ahmad
منابع
احمدی، بابک (1377). معمای مدرنیته، تهران: نشر مرکز
ایزانلو، امید و عبداللهی، حسن (1392). «واقع گرایی در داستان‌های مدیر مدرسه‎آل احمد و زقاق المدق نجیب محفوظ»، زبان و ادبیات عربی، ش 9، صص 23-43
آشوری، داریوش (1376). ما و مدرنیت، تهران: صراط
آل احمد، جلال (1350). مدیر مدرسه، تهران: انتشارات امیرکبیر
بختیاری، معصومه‎(1391). «نقدی فرهنگی بر داستان مدیر مدرسه‎اثر جلال آل احمد بر اساس نظریه‎صنعت فرهنگ تئودور آدورنو»، ادبیات معاصر جهان، د 17، ش 1، صص 5-17
بهنام، جمشید (1375). ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان
پایا، علی (1387). «ملاحظاتی انتقادی درباره ‎تجربه‎مدرنیته ‎ایرانی»، حکمت و فلسفه، س 4، ش 3، (پیاپی 15)، صص 63-89
پاینده، حسین (1388). «رمان رئالیستی یا سند اجتماعی؟ نگاهی به‎مدیر مدرسه‎آل احمد»، هنر و ادبیات، س 1، ش 2، صص 69-98
پور احمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، سید حسین و همکاران (1392). «پهنه‎بندی شهر تهران بر اساس شاخص‌های اجتماعی جمعیتی مدرنیته». مطالعات پژوهش‌های شهری ومنطقهای، س 5، ش 19، صص 1-18
تقوی فردود، زهرا (1391). «تحلیل پراگماتیستی مدیر مدرسه‎جلال آل احمد»، نقد ادبی، د 7، ش 28، صص 149-169
جمشیدی، محمد حسین؛ ایران نژاد، ابراهیم (1390). «چالش غرب گرایی و بازگشت به‎خویشتن در اندیشه‎جلال آل احمد، مطالعات ملی، س 12، ش 2، صص 57-82
جوادی یگانه، محمدرضا و مهدی پور، فرشاد (1392). «روش شناسی جلال آل احمد»، پژوهش‌های انسان شناسی ایران، د 3، ش 1، صص 91-107
جهانبگلو، رامین (1384). ایران در جستجوی مدرنیته، تهران: نشر مرکز
حسن پور اسلانی، محسن؛ و صدیقی، بهرنگ. (1393). «مردانگی در قاب نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکاسی مطبوعاتی دهه‌‌های 50 و 60 خورشیدی»، مجله جامعهشناسی ایران، دوره‎14، شماره‎4، صص 3-34
دانایی، محمد حسین (1393). دو برادر، تهران: انتشارات اطلاعات
دریایی، مهدی و اسعد، محمدرضا (1387). «نظریه‎رمان در ساختار رمآن‌های رئالیستی و تحلیل رئالیستی رمان کوتاه‎مدیر مدرسه‎جلال آل احمد»، زبان و ادبیات فارسی، ش 15، صص 68-100
راودراد، اعظم؛ سلطانی، سید علی اصغر و همکاران (1393). «بازنمایی چالش سنت و مدرنیته‎در فیلم به‎همین سادگی»، جامعهشناسی هنر و ادبیات، د 6، ش 2، صص 213-238
رشید کرشان، روح الله‎و صباغ، صمد (1397). «جامعه‎شناسی تحولات تجدد در ایران»، مطالعات جامعهشناسی، س 10، ش 39، صص 7-28
رنجبر، ابراهیم (1390). «بررسی تعهد مرامی‌در رمان مدیر مدرسه»، تاریخ ابیات، ش 3، صص 98-115
ساسانی، فرهاد. (1389). معنا کاوی، بهسوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: علم
سرامی، قدمعلی و مقیسه، محمدحسن (1392). «پژوهشی در شخصیت‌های داستان مدیر مدرسه‎اثر جلال آل احمد»، فنون ادبی، س 5، ش 1، (پیاپی 8)، صص 1-18
غلامعلی زاده، خسرو؛ تفکری رضایی، شجاع و همکاران (1395). «نام دهی و طبقه‎بندی کنشگران اجتماعی در داستان آل بر اساس الگوی ون لیوون»، جستار‌های زبانی، د 8، ش 7، صص 71-89
فدایی مهربانی، مهدی و معینی، امین (1395). «بررسی تطبیقی اندیشه‎میرزا ملکم خان و جلال آل احمد؛ از تجدد گرایی تا هویت ایرانی- اسلامی»، سیاست، د 47، ش 3، صص 705-719
فرامرزی، محسن. (1390). مقاسه‎تطبیقی با رویکرد نشانه‌شناسی آگهی‌‌های بازرگانی تلویزیونی ایران و شبکه‌‌های ماهواره‎ای، مطالعات رسانهای، سال 6، شماره‎12، ص 94- 118
فرغانی، محمد مهدی؛ حمزه ئی، مهدیه (1392). «بازتاب مؤلفه های فرهنگ مدرن در مطبوعات عصر قاجار (بررسی روزنامه های وقایع اتفاقیه و اختر)». علوم اجتماعی، ش 61، صص 145-182
قادری، فاطمه؛ کیانی، مریم و همکاران (1395). «بررسی تطبیقی مضامین اجتماعی در رمان ابن الفقیر اثر مولود فرعون و داستان مدیر مدرسه‎اثر جلال آل احمد»، کاوش نامهادبیات تطبیقی، س 6، ش 24، صص 119-140
کاظمی‌نوایی، ندا؛ سجودی، فرزان و همکاران (1394). «از بقین به‎تردید: تحول وجه‎نمایی قهرمان رمان طوبی و معنای شب از دیدگاه‎نشانه‌شناسی اجتماعی»، نقد ادبی، س 8، ش 32، صص 133-154
کیویستو، پیتر (1380). اندیشه‌های بنیادی در جامعهشناسی، ترجمه‎منوچهر صبوری، تهران: نی
گیدنز، آنتونی (1377). پیامد‌های مدرنیت، ترجمه‎محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز
لویی، ژان کالوه. (1379). درآمدی بر زبان شناسی اجتماعی، (محمد جعفر پوینده)، تهران: انتشارات نقش جهان
لیوون، تئو ون. (1395). آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی، (محسن نوبخت)، تهران: نشر علمی
محسنی، علی اکبر؛ نادری، روژین و همکاران (1397). «خوانش رمزگآن‌های اجتماعی در دو قطعه‎سگ‌ها و گرگ‌ها و الطیور با رویکرد نشانه‌شناسی»، کاوش نامهادبیات تطبیقی، س 8، ش 30، صص 155-180
مسعودی، امیدعلی. (1395). نقدی بر روش نشانه‌شناسی و تحلیل روایت رولان بارت، علوم خبری، شماره‎17، ص 44- 65
معین‌درباری، مریم و پهلوان‌نژاد، محمدرضا (1395). «چرخش سیاق و پیامد‌های معنای آن در مدیر مدرسه‎جلال آل احمد»، پژوهش‌های ادبی، س 13، ش 51، صص 131-146
میرسپاسی، علی (1385). تاملی در مدیرنیتهایرانی: بحثی دربارهگفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون، ترجمه: جلال توکلیان، تهران: طرح نو
نقوی، علی محمد (1361). جامعهشناسی غرب گرایی جلد اول (تاریخ و عوامل غرب گرایی در کشور‌های اسلامی)، تهران: امیر کبیر
نیکوبخت، ناصر؛ دسپ، سید علی و همکاران (1390). «الگوی تحول نقش زن از همسر خانه‎دار تا مصلح اجتماعی بر اساس نشانه‌شناسی اجتماعی رمآن‌های سووشون و عادت می‌کنیم»، زبان و ادبیات تطبیقی، د 3، ش 3، (پیاپی 11)،  صص 217-235
واگنر، پتر (1394). جامعهشناسی مدرنیتهآزادی و انضباط، ترجمه‎سعید حاجی ناصری و زنیار ابراهیمی، تهران: اختران
هلیدی، مایکل؛ و حسن، رقیه. (1393). زبان، بافت و متن جنبه‌هایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی- نشانهشناختی، (مجتبی منشی زاده‎و طاهره‎ایشانی، تهران: انتشارات علمی
یاحقی، رمضان و عزیزی، مجید (1389). «تاثیر وقایع تاریخی در سه‎اثر داستانی جلال آل احمد»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 21،صص 163-179
Arnheim, R. (1974). Art and visual perception.Univ of California Press.
Bawarshi, A. (2000). The genre function.College English, 62(3), 335-360.
Björklund Boistrup, L. (2010). Assessment discourses in mathematics classrooms، a multimodal social semiotic study (Doctoral dissertation, Department of Mathematics and Science Education, Stockholm University).‏
Danielsson, K. (2016). Modes and meaning in the classroom–the role of different semiotic resources to convey meaning in science classrooms. Linguistics and Education, 35, 88-99.
Fairclough, N. (1995). Media discourse.
Feng, D., & O’Halloran, K. L. (2012). Representing emotive meaning in visual images،A social semiotic approach. Journal of Pragmatics, 44(14), 2067-2084.
Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. New York، Anchor
Hall, S., Hobson, D., Lowe, A., & Willis, P. (Eds.).(1991). Culture, media, language،Working
papers in cultural studies
.London، Routledge.
Halliday, M.A.K. (1978). Language as social semiotic،The social interpretation of language and meaning. London، Edward Arnold
Hodge, B. (2014). Social semiotics.In The Routledge Companion to Global Popular Culture (pp. 58-66).Routledge.
Kotthoff, H. (1995). The social semiotics of Georgian toast performances، Oral genre as cultural activity. Journal of Pragmatics, 24(4), 353-380.
Kress, G. (1993). Against arbitrariness،The social production of the sign as a foundational
issue in critical discourse analysis. Discourse and Society, 42, 169-193.
Lee, D.A. (1982). "Modality, Perspective and the Concept of Objective Narrative".Journal of Literary Semantics.Vol. 11. pp. 104 -11
Leeuwen, T. V. (1999). Speech, music, sound. Macmillan press LTD
Leeuwen, T.V. (2005). Introducing social semiotics.Psychology Press.
Leeuwen, T. V. (2011). Multimodality and multimodal research.The SAGE handbook of visual research methods (S. 549–569).Los Angeles، Sage.
Leeuwen, T. V. (2012). Critical analysis of multimodal discourse. The encyclopedia of applied linguistics.‏
Martin, J. R. (1992). English text، System and structure.John Benjamins Publishing.
Martin, J. R. (2009). Genre and language learning،A social semiotic perspective. Linguistics and Education, 20(1), 10-21.
Martinec, R. (2003). The social semiotics of text and image in Japanese and English software manuals and other procedures.Social Semiotics, 13(1), 43-69.
Peters, R. S. (2017). Authority.In Power, Authority, Justice, and Rights (pp. 60-73). Routledge.‏
Vannini, P. (2007). Social semiotics and fieldwork، Method and analytics.Qualitative Inquiry, 13(1), 113-140.
Weber, J. J., Carter, R., & Simpson, P. (1989). Dickens' social semiotic The modal analysis of ideological structure. Language, Discourse and Literature, 95-111.
Wijaya, D. T., & Yeniterzi, R. (2011, October).Understanding semantic change of words over centuries.In Proceedings of the 2011 international workshop on DETecting and Exploiting Cultural diversiTy on the social web (pp. 35-40). ACM.‏