مبانی فقهی و حقوقی استصحاب در دادرسی مدنی با نگرشی جامعه‌شناختی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
3 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
10.30465/scs.2025.51856.3009
چکیده
قاعده استصحاب که در فقه امامیه با هدف حفظ وضعیت سابق در صورت شک شکل گرفته، در گذار تاریخی خود به یکی از ابزارهای تثبیت نظم حقوقی و اجتماعی بدل شده ‌است. این پژوهش با بهره‌گیری از نظریه تاریخ مفهومی راینهارت کوزلک، به تحلیل چندوجهی استصحاب در سه سطح فقهی، حقوقی و جامعه‌شناختی می‌پردازد. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که استصحاب نه‌تنها در فقه، بلکه در مواد قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی نیز حضوری ساختاری دارد و نقش آن در استمرار حقوق مکتسبه و تصمیم‌گیری قضایی برجسته است. همچنین با تکیه بر مفاهیمی چون افق انتظار، انباشت معنایی و نهادینه‌سازی مفاهیم، تبیین می‌شود که استصحاب چگونه به یکی از سازوکارهای اعتماد عمومی، امنیت قضایی و مدیریت اختلافات در جامعه تبدیل شده ‌است. تحلیل تاریخی-اجتماعی این قاعده نشان می‌دهد که استصحاب تنها ابزار رفع تردید نیست، بلکه الگویی برای بازتولید نظم در بسترهای متکثر سیاسی، حقوقی و فرهنگی است. این پژوهش، با نگاهی میان‌رشته‌ای، سعی دارد پیوند پنهان میان عقلانیت فقهی و کارکرد اجتماعی قواعد حقوقی را برجسته سازد.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Jurisprudential and Legal Foundations of Istishab in Civil Procedure with a Sociological Perspective

نویسندگان English

zahra soltani 1
ali pourjavaheri 2
mohammad ali shek movahed 3
1 Ph.D. student in Private Law, Yasouj Branch, Islamic Azad University, Yasouj, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Yasouj Branch, Islamic Azad University, Yasouj, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Public Law, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
چکیده English

The principle of Istishab, originally developed in Imamiyyah jurisprudence to preserve a previous legal state in the face of doubt, has, over time, evolved into a key instrument for maintaining legal and social order. Drawing on Reinhart Koselleck’s theory of conceptual history, this study offers a multifaceted analysis of Istishab at three levels: jurisprudential, legal, and sociological. The findings reveal that Istishab not only holds a foundational place in Islamic jurisprudence, but also has a structural presence in Iran’s Civil Code and Code of Civil Procedure, playing a vital role in upholding acquired rights and guiding judicial decision-making. Furthermore, through concepts such as horizon of expectation, semantic accumulation, and institutionalization of meaning, the study explains how Istishab functions as a mechanism for fostering public trust, ensuring legal certainty, and managing social disputes. The historical-sociological analysis demonstrates that Istishab is not merely a tool for resolving doubt, but a model for reproducing order within diverse political, legal, and cultural contexts. Taking an interdisciplinary approach, this research seeks to highlight the often-overlooked connection between jurisprudential rationality and the social function of legal principles.

کلیدواژه‌ها English

Istishab
Conceptual History
Sociology of Law
Rational Conduct
Civil Procedure
Legal Order

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 02 خرداد 1404