هنجارهای مالکیت فکری و حق مؤلف در شبکه‌های اجتماعی علمی: پیامدهای جامعه‌فرهنگی بر رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشیار؛ گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، استادیار؛ گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.30465/scs.2025.52850.3054

چکیده

در عصر دیجیتال، گسترش شبکه‌های اجتماعی علمی مرزهای سنتی تولید و مصرف دانش را پیچیده ساخته و ابهام در هنجارهای مالکیت فکری و حق مؤلف، ریسک‌های جامعه‌فرهنگی و حقوقی قابل توجهی در رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان ایجاد کرده است. این پژوهش با هدف واکاوی این هنجارها، تحلیل پیامدهای جامعه‌فرهنگی و ارائه راهبردهای ارتقای اخلاق اطلاع‌یابی انجام شد. روش تحقیق، طرح ترکیبی بوده که ۲۳ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با تحلیل گراندد تئوری (MAXQDA2020)، تدوین پرسشنامه ۶۸ گویه‌ای و جمع‌آوری داده از ۴۲۴ دانشجوی تحصیلات تکمیلی را در بر می‌گیرد. داده‌ها با استفاده از SPSS و SmartPLS (PLS-SEM)، شامل آزمون میانجی‌گری، تحلیل شدند. نتایج نشان داد رعایت حقوق مؤلف رابطه مثبت و معناداری با رفتار اخلاق‌مدار اطلاع‌یابی داشته و کیفیت استفاده از محیط مجازی (سواد اطلاعاتی، ارزیابی انتقادی و فهم انتساب) به عنوان میانجی مؤثر معرفی شد. فقدان آموزش و سیاست‌های شفاف با رفتارهای غیراخلاقی مرتبط بوده است. تعادل آزادی اطلاعات و حریم خصوصی، آموزش هدفمند، شفاف‌سازی سیاست‌ها و استفاده از مجوزهای Creative Commons برای حفظ اعتماد علمی ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Intellectual Property and Copyright Norms in Academic Social Networks: Sociocultural Implications for Students' Information-Seeking Behavior

نویسندگان [English]

  • Solmaz Noori 1
  • Soraya Ziaei 2
  • Faezeh Delghandi 3
1 Solmaz Noori is a PhD student in Information Science and Knowledge Studies, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 PhD, Information Science and Knowledge, Associate Professor; Department of Information Science and Knowledge; Payam Noor University, Tehran, Iran.
3 Information Science and Knowledge, Assistant Professor; Department of Information Science and Knowledge; Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the digital era, the expansion of scholarly social networks has complicated the traditional boundaries of knowledge production and consumption, and ambiguity in intellectual property norms and authors’ rights has introduced substantial socio-cultural and legal risks into students’ information-seeking behavior.

This study investigates these norms, analyzes their socio-cultural ramifications, and proposes strategies to strengthen ethical information-seeking. Employing a mixed-methods design, the research includes 23 semi-structured interviews analyzed via grounded theory (MAXQDA 2020), the construction of a 68-item questionnaire, and survey data from 424 postgraduate students. Data were analyzed using SPSS and SmartPLS (PLS-SEM), including mediation testing. Findings indicate that adherence to authors’ rights is positively and significantly associated with ethical information-seeking, with the quality of virtual environment use—comprising information literacy,critical appraisal, and understanding of attribution—emerging as a salient mediator.Conversely, the absence of targeted instruction and clear institutional policies correlates with unethical practices. Balancing freedom of information with privacy protection, delivering focused instructional programs, clarifying institutional policies, and employing Creative Commons licensing are essential to sustain scholarly trust.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellectual property
  • copyright
  • scholarly social network
  • Information_seeking
  • behaviour

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار