نگاهی به خودشرق‌شناسی در ایران مدرن بررسی کتاب خلقیات ما ایرانیان اثر سیدمحمدعلی جمال‌زاده

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی نظری و فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

چکیده

سیدمحمدعلی جمال‌‌زاده یکی از سه بنیان‌‌گذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی به شمار می‌رود. با این حال، وی بخشی از شهرت خود را مدیون کتابی است به نام خلقیات ما ایرانیان که در سال 1345 به چاپ رسیده است.[i] در این کتاب، جمال‌‌زاده به مثابۀ طبیب در پی شناخت درد جامعۀ ایران است؛ دردی که مانع ترقی و علت‌‌العلل عقب‌‌ماندگی ما بوده است. درد یا همان عامل بیماری فسادی است در خلقیات ما ایرانیان؛ بدین معنی که ما به سبب برخی خلقیات و روحیاتمان پیش‌رفت نمی‌‌کنیم؛ بنابراین اولین قدم در راه ترقی و سعادت تغییر خلق و خویمان است.
چه چیز به جمال‌‌زاده اجازه می‌‌دهد که خلقیاتی غالباً منفی و گاهی به‌شدت تحقیرکننده را چنین بی‌‌پروا به ایرانیان نسبت دهد یا از قول دیگران نقل کند. ادوارد سعید این امر را «خودشرق‌‌شناسی» یا «خودشرقی‌‌ کردن» می‌‌نامد. سعید بر این باور است که شرق‌‌شناسی نه فقط رشته‌ای علمی، بلکه گفتمانی زمینه‌‌ساز و تسهیل‌‌گر استعمار شرق و هم‌چنین ایجادکنندۀ مفهوم شرق است. خودشرق‌‌شناسی یا خودشرقی کردن نیز عبارت است از هم‌کاری اندیشمندان شرقی در پروژۀ شرق‌‌شناسی. بنابراین، هدف این مقاله محک زدن کتاب خلقیات ما ایرانیان با مشخصه‌‌های شرق‌‌شناسی و خودشرق‌‌شناسی است.



[i]. جمال‌‌زاده این متن را ابتدا به صورت مقاله‌‌ای برای مجلۀ مسائل ایران ارسال می‌‌کند و مسئولان این مجله تصمیم می‌‌گیرند که آن را به صورت کتابی مجزا نیز چاپ کنند. انتشارات نوید این کتاب را سال 1345 در آلمان به چاپ رسانده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Self-orientalism in modern Iran(Case of Seyed Mohammad-Ali Jamal-zadeh)

نویسندگان [English]

  • mohammad reza javadi yeganeh 1
  • armin amir 2
چکیده [English]

Although Seyed Mohammad-Ali Jamal-zadeh is known as one of the three founders of contemporary Iranian literature in the field of story, it's not the only reason for his fame. He has also published a book named Iranian's Character in 1345 (1966) which has been read and referred much more than any book written in the field of national character, in Iran. In the book, Jamal-zadeh acts like a physician, not a literary man, to diagnose the pain of Iranian society which he calls ‘decay’. But, what is that decay which holds Iran from becoming as developed as the West? Surely  it’s people character, Jamal-zadeh says. In short, it is because of our ethic that we are such undeveloped. Fortunately, western travelers, intellectuals and politicians diagnosed those ethics and told us about them. Then, the only thing we should do is admitting our weaknesses and following their instructions.
But this is not the whole story. We ask: what allows Jamal-zadeh to call Iranians with such negative and humiliating accent? Edward Said knows the answer: self-orientalism or self-orientalizing. Publishing Orientalism in late 1970's, Said created a new wave in the post-colonial studies tradition. He believes that Orientalism is not just an academic discipline, but also a discourse facilitating European countries colonization and exploitation over the East. In order to reaching this purpose, Orientalism had to create a new orient which hadn't any relationship with the real one; rather, it was something useful for colonizing purposes. It means that the Euro-centrism governing the orientalists had colonial benefits in developing the Orientalism discourse.
So, this essay aimed to test Jamal-zadeh's Iranian Character against the touchstone of Said's Orientalism and self-Orientalism. We will show that Iranian Character can be considered as a self-orientalizing book.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethic
  • national character
  • Orientalism
  • Self-orientalism
  • Self-orientalizing
جمال‌‌زاده، سیدمحمدعلی (1345). خلقیات ما ایرانیان، آلمان: نوید.
سعید، ادوارد (1389). شرق‌‌شناسی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Behdad, Ali (2001). ‘The Powerful Art of Qajar Photography: Orientalism and Self-Orientalizing in Nineteenth Century Iran’, Iranian Studies, Vol. 34, No. 1/4, Qajar Art and Society.
Dirlik, Arif (1996). ‘Chinese History and the Question of Orientalis’, History and Theory, Vol. 35, No. 4, Theme Issue 35: Chinese Historiography in Comparative Perspective.
Ma, Sheng-mei (1993). ‘Orientalism in Chinese American Discourse: Body and Pidgin’, Modern Language Studies, Vol. 23, No.4.
Nafisi, Azar (2003). Reading Lolita in Tehran: A Memoir in Books, New York: Random House.
Nishihara, Daisuke (2005). ‘Said, Orientalism, and Japan’, Journal of Comparative Poetics, No. 25, Edward Said and Critical Decolonization.
Rastegar, Mitra (2006). ‘Reading Nafisi in the West: Authenticity, Orientalism, and liberating Iranian Women’, Women's Studies Quarterly, Vol. 34, No. 1/2, The Global and Intimate.
Schein, Louisa (1997). ‘Gender and Orientalism in China’, Modern China, Vol. 23, No. 1, Sage Publications Inc.