برساخت گفتمانی هویت در کتاب‌های فارسی دورة ابتدایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دکترای جامعه‌شناسی، استادیار دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

هدف پژوهش حاضر مطالعة نحوة برساخت گفتمانی هویت در کتاب‌های فارسی دورة ابتدایی است. در این مطالعه با اتکا به نظریة لاکلائو و موفه متون مورد نظر را بررسی و تحلیل می‌کنیم. نتایج حاکی از آن است که اگر دال اعظم در این متون دین است، اما منابع و عناصر هویتی دیگری نیز در این متون به چشم می‌خورد که هر یک به شیوه‌ای خاص درون گفتمان دینی مفصل‌بندی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Framework of Identity in Primary School Persian Textbooks

نویسندگان [English]

  • Ali Ashraf Sadeqi 1
  • Homayun Moradkhani 2
چکیده [English]

The aim of this research is to study the way the discourse framework of identity is represented in primary-school Persian textbooks. In the same vein, the texts were analyzed based on the theory of Laclau and Mouffe in this study. The results suggest that although the nodal point in these text books is religion, other identity elements and resources are also observed in these texts where each is articulated in a certain way in religious discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • identity
  • Articulation
  • Primary School Persian Textbooks
  • Marginalization
  • Projection
  • History
شاه‌سنی، شهرزاد (1386). «تبیین سازوکارها و مؤلفه‌های جامعه‌پذیری کتاب‌های دورة ابتدایی در چهارچوب تحلیل انتقادی گفتمان»، رسالة دکتری، دانشگاه شیراز.
شمشیری، بابک، محمودرضا نوشادی، و حبیب احمدی (1390). «نقش و کارکرد تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل‌گیری هویت ملی»، مجلة پژوهش‌های برنامة درسی، دورة اول، ش 1، بهار و تابستان.
فارسی اول دبستان (بخوانیم) (1391). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
فارسی پنجم دبستان (بخوانیم) (1392). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
فارسی چهارم دبستان (بخوانیم) (1392). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
فارسی دوم دبستان (بخوانیم) (1391). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
فارسی سوم دبستان (بخوانیم) (1392). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
فارسی ششم دبستان (بخوانیم) (1391). جمعی از مؤلفان، وزارت آموزش و پرورش، تهران: ناشر ادارة کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، شرکت افست.
کهنه‌پوشی، سیدمصلح و حامد کهنه‌پوشی (1388). «تحلیل محتوای مفهوم هویت کتاب‌های درسی جامعه‌شناسی 1 و 2 رشتة ادبیات و علوم انسانی»، نشریة مطالعات برنامة درسی، ش 13 و 14، تابستان و پاییز.
لکلائو، ارنستو و شانتال موفه (1392). هژمونی و استراتژی‌های سوسیالیستی، ترجمة محمد رضایی، تهران: ثالث.
ملاصادقی، منیره (1378). «نقش فعالیت‌های فرهنگی مدارس در شکل‌دهی به هویت ایرانی دانش‌آموزان»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
نوشادی، محمودرضا، بابک شمشیر، و حبیب احمدی (1390). «پژوهش‌های برنامة درسی»، دورة اول، ش 1، بهار و تابستان.
یاوری، نوشین (1373). «اقوام و قومیت در کتاب‌‌های درسی»، فصل‌نامة گفت‌وگو، ش 3.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1391). تحلیل گفتمان، ترجمة ‌هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
 
Foucault, Michel (1972). The Archaeology of the Knowledge, trans. A. M. Sheridan Smith, London: Tavistock.
Laclau, E. and C. Mouffe (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.
 
منابع دیگر
آقاگل‌زاده، فردوس (1390). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی با هم‌کاری دانشگاه تربیت مدرس.
اشتراوس، انسلم و جولیت کربین (1390). اصول در روش تحقیق کیفی، ترجمة بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اشتراوس، انسلم و جولیت کربین (1391). مبانی پژوهش کیفی، ترجمة ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
تاجیک، محمدرضا (1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
جعفرزاده پور، فروزنده (1389). «کتاب‌های درسی و هویت ملی؛ فراتحلیل مطالعات انجام‌شده»، فصل‌نامة مطالعات ملی، س 11، ش 42.
جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمة تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه.
دوران، بهزاد (1381). «تأثیر فضای سایبرنتیک بر هویت اجتماعی»، رسالة دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
سلطانی، علی‌اصغر (1391). قدرت گفتمان و زبان، تهران: نشر نی.
سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش (1390). وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش و پرورش، آذر ماه.
شمشیری، بابک و علیرضا نوشادی (1386). «بررسی میزان برخورداری کتب درسی فارسی، تاریخ و تعلیمات اجتماعی دورة راهنمایی از مؤلفه‌های هویت ملی»، فصل‌نامة مطالعات برنامة درسی، ش 6، پاییز.
صالحی عمران، ابراهیم و دیگران (1387). «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دورة راهنمایی»، فصل‌نامة مطالعات ملی، س 9، ش 3.
صالحی عمران، ابراهیم و طناز شکیباییان (1386). «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دورة ابتدایی»، فصل‌نامة مطالعات ملی، س 8 ، ش 1.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله و ابراهیم حاجیانی (1387). «مطالعة تجربی منابع هویت در ایران»، فصل‌نامة مطالعات ملی، ش 34.
عشوری، زهرا (1378). «تحلیل محتوای داستان‌ها و روایی‌های کتاب‌های فارسی دورة ابتدایی در سال‌های تحصیلی 1376-1377 و مقایسة آن با اهداف آموزش و پرورش ابتدایی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات رسانه‌ها.
فلیک، اووه (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمة ‌هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
قادرزاده، امید (1390). «بازنمایی هویت ملی در نشریات دانش‌جویی؛ بررسی موردی: نشریات دانش‌جویی دانشگاه کردستان»، فصل‌نامة مطالعات ملی، ش 1.
کاستلز، مانویل (1385). عصر اطلاعات؛ قدرت، جامعه، هویت، ترجمة حسن چاووشیان، ج 2، تهران: طرح نو.
کریمی، جلیل، احمد محمدپور و صلاح‌الدین قادری (1391). «جامعه‌شناسی و مشکل هویت ایرانیان، فراتحلیل از مطالعات نظری و پژوهش هویت»، فصل‌نامة مطالعات ملی، ش 1، س 13.
کسرایی، محمدسالار (1388). «نظریة گفتمان لاکلائو و موفه ابزار کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، فصل‌نامة سیاست، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دورة سی‌ونهم، ش 3، پاییز.
کلاته‌عربی، ابوالقاسم (1384). «مطالعات تطبیقی هویت ایرانی در کتاب‌های درسی دورة متوسطه سال‌های 56-60 و 1382»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
گیدنز، آنتونی (1380). پیامد‌های مدرنیت، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: نشر نی.
محمدپور، احمد (1389). ضد روش؛ منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، تهران: جامعه‌شناسان.
مک‌دانل، دایان (1380). مقدمه‌‌ای بر نظریة گفتمان، ترجمة حسینعلی نوذری، تهران: گفتمان.
نظری، علی‌اشرف (1387). «تبیین مفهوم هویت از چشم‌انداز گفتمانی»، فصل‌نامة راهبرد، س 17، ش 49، زمستان.
هال، استوارت (1383). «هویت‌های قدیم و جدید، قومیت‌های قدیم و جدید»، ترجمة شهریار وقفی‌پور، فصل‌نامة ارغنون، ش 24.
Burr. V. (1995). An Introduction to Social Constructionism, London: Sage.
Foucault, Michel (1970). The Order of Discourse: An Archaeology of the Human Sciences, London: Tavistock.
Lacan, j. (1977). ‘The Agency of the Letter in the Unconsconscious or Reason since Freud’, in Ecrits: Aselection, New York: W.W. Norton & Co.
Laclau, E. (1993). ‘Discourse’, in R. Goodin P. Pettit (eds.), the BlacKwell Companion to Contemporary Political Philosophy, Oxford: Blakwell.
Potter, j. and M. Wetherell (1987). Discourse and Social Psychology, London: Sage.