ارزیابی و نقد مسئلۀ کشف حجاب از منظر رابطۀ قدرت و سیاست‌های فرهنگی(1320-1305ش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

هدف اصلی در تحقیق پیش‌ رو تبیین چگونگی تشخیص رابطۀ علمی بین «تأثیر نظام قدرت و سیاست‌های اجرایی آن» بر تحول فرهنگ حجاب زنان دورۀ پهلوی اول است. دستاورد تحقیق حاضر نشان می‌‌دهد که مسئلۀ کشف حجاب دوره اوّل پهلوی در نسبت بین قدرت ـ جنسیت، باید اقدامی از سوی نظام قدرت برای تغییر بسترهای فرهنگی، در قالب برنامه‌ها و اهداف توسعه، دانست؛ ساختار سیاسی قائل به پیش‌فرض همبستگی بین دو مفهومِ حجاب ـ توسعه بود و بر مبنای آن سیاست‌های اجرایی خاصی در دستور کار قرار گرفت، حال آن‌که در عرصۀ وضع قوانین حمایت از حقوق خانواده و زنان، که می‌‌توانست نگاهی عمیق و آسیب‌شناسانه نسبت به بهبود وضعیت زنان باشد، عملکرد چندانی نداشت. نظام قدرت قائل به تقدّم تغییرات ظاهری و مدیریت پوشش اجتماعی (کشف حجاب) بر تحول بنیادین از جمله تغییر ذهنیت‌‌ها، وضع و اجرای قوانین حمایتی، توسعۀ آموزش اصولی زنان با هدف اعمال تغییر در مدیریت بدن، و نیز توسعۀ حضور زنان در بیرون از خانه بود. این‌گونه، در اثر اتخاذ سیاست توسعه، بین تغییر نوع پوشش زنان با برنامه‌‌های اجرایی قدرت سیاسی نسبت و ارتباطی تنگاتنگ برقرار شد که قابل بررسی، ارزیابی، و نقد تاریخی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and review of the unveiling phenomen in terms of the relationship between political power and cultural policies in Iran (1926- 1941 A.C)

نویسنده [English]

  • mohammad amir Ahmadzadeh
چکیده [English]

Explanation and interpretation of unveiling phenomenon in Iran from cultural prespective and relation between political power and cultural policy can be a major step forward to understanding more detailed discussion of cultural history. The main problem of this study is to explain, how we can analyze affect of power system and its operational policies on Transformation program of cultural veil for women during First Pahlavid period? The processing method is based on historical-sociological analysis. Research results show that the ratio between "power – gender" in unveiling problem was an action by the power to change the cultural contexts in which the ruling power to form and developed its plans and objectives in Traditional Iranian society. Political power of Riza shah is attached to the default of correlation between two concepts of "Hjab discoverind– development" in its unveiling project. On the basis of this assumption, Special administrative policies of the agenda are done by power based on the model of authoritarian modernization. However, it did not appropriate performance in codification of laws protecting for women rights in the family and could not take a deep pathological approach to improve the status of them. Political power in their own priorities of development program attached and preferred primacy of social priority cosmetic changes such as unveiling on fundamental transformation of social mentality such as change mentalities, enactment and enforcement protectional rules, and development of teaching women. This act can be traced and followed as an incentive for change in body management and development of women roles in their social life. Following the adoption of such a development oriented policy was that established closed relationship between women cover change and executive program of political power which is important to review, evaluate and historical criticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pahlavid period
  • unveiling problem
  • modernization
  • women history
  • Gender
  • cultural coverage
آبتون، جوزف ام (1357). نگرشی بر تاریخ ایران نوین، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نیلوفر.
آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.
آرین­پور، یحیی (1375). از صبا تا نیما، تهران، زوار، جلد دوم.
آزاد ارمکی، تقی و حسن چاوشیان (1381). «بدن به‌مثابۀ رسانۀ هویت»، جامعهشناسی ایران، دورۀ چهارم، ش 4.
آفاری، ژانت و دیگران (1378). نگرشی بر زن و جنسیت در دوران مشروطه، ایندیانا، کانون پژوهش تاریخ زنان ایران.
اباذری، یوسف و نفیسه حمیدی (1387). «جامعه‌شناسی بدن و پاره‌‌ای مناقشات»، پژوهش زنان، دورۀ 6، ش 4.
اتابکی، تورج (1385). تجدد آمرانه (جامعه و دولت در عصر رضاشاه)، ترجمه مهدی حقیقت­خواه، ققنوس.
اخوت، احمد (1388). دو بدن شاه: تاملاتی دربارۀ نشانهشناسی بدن و قدرت، تهران: خجسته.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه­داری در ایران، تهران، زمینه.
اکبری، محمدعلی (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی، عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران، علمی و فرهنگی.
الگار، حامد (1383). پوشاک در ایران زمین (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا)، ترجمه پیمان متین، تهران، امیرکبیر.
الهی، محبوبه (تابستان 1391). لباس به مثابه هویت، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 42.
انصاف­پور، غلامرضا (1346). قدرت و مقام زن در ادوار تاریخ، تهران، شرکت کانون کتاب، چاپ دوم.
بامداد، بدرالملوک (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا انقلاب سفید، تهران، ابن سینا.
بهرامی، عبدالله (1344). خاطرات عبدالله بهرامی، تهران، بی­نا، جلد اول.
پولاک، ادوارد یاکوب (1368). سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان)، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
پهلوی، محمد رضا (1348). ماموریت برای وطنم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
تاج السلطنه (1362). خاطرات تاج السلطنه، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران.
توکلی، فائزه (1388). «پیامدهای اقتصادی کشف حجاب و رکود بازار منطقۀ اصفهان با تکیه بر نقش فروشندگان دوره گرد یهودی»، تاریخ اسلام و ایران، ش 4 (پیاپی 81).
توکلی طرقی، محمد (1382). تجدّد بومی و باز اندیشی تاریخ، تهران: تاریخ ایران.
ثواقب، جهانبخش (1386). زنان فرمانروا، شیراز، نوید شیراز.
جعفریان، رسول (1383). داستان حجاب و ایران پیش از انقلاب، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
جوادی یگانه، محمدرضا و فاطمه عزیزی (1388). «زمینه‌های ادبی و فرهنگی کشف حجاب در ایران، شعر مخالفان و موافقان»، جامعهشناسی ایران، دورۀ دهم، ش 1.
جوادی یگانه، محمدرضا (1391). «کشف حجاب دورۀ پهلوی اول مطلقاً با دورۀ فرح پهلوی قابل مقایسه نیست»، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، (مصاحبه).
جوانبخت، مهرداد (1381). از نگاه ایرانی، کنکاشی در سفرنامه‌های ایرانیان از قاجار تا عصرحاضر، اصفهان: آموزه.
حائری، عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، امیرکبیر.
حسام، فرحناز (1382). دولت و نیروهای اجتماعی در عصر پهلوی اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حکمت، علی اصغر (1355). سی خاطره از عصر فرخندۀ پهلوی، تهران: وحید.
خلیلی­خو، محمدرضا (1373). توسعه و نوسازی ایران در دوره رضاشاه، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی.
دولت­آبادی، یحیی (1371). حیات یحیی، تهران، فردوس، جلد سوم.
دیولافوا (1332). سفرنامه دیولافوا، ترجمه بهرام فره­وشی، تهران، خیام.
ذکاء، یحیی (1336). لباس زنان از سده سیزدهم هجری تا امروز، تهران، اداره موزه­ها و فرهنگ عامه.
ذکایی، محمدسعید و مریم امن پور (1392). تاریخ فرهنگی بدن، تهران، تیسا.
رنجبر عمرانی، حمیرا (1376). «وضعیت جمعیت‌های زنان در دوران رضاخان»، مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
زهیری، علیرضا (1379). عصر پهلوی به روایت اسناد، تهران، دفتر نشر معارف، چاپ اول.
ساتن، الول. ال­ پی (بی­تا). رضا شاه کبیر یا ایران نو، ترجمه عبدالعظیم صبوری، تهران، بی­نا.
سالنامه وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه، 1297 شمسی، 76.
ساناساریان، الیز : جنبش حقوق زنان در ایران(طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 57)، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران، نشر اختران، 1384.
سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج (1372). ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شریعت پناهی، سیدحسام الدین (1372). اروپایی ها و لباس ایرانیان، تهران، انتشارات قومس.
شوستر، مورگان (1385). اختناق ایران، ترجمه حسن افشار، تهران، نشرماهی.
صادقی، فاطمه (1382). جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران(دوره پهلوی اوّل)، تهران، نشر قصیده سرا.
صلاح، مهدی (1384). کشف حجاب: زمینه‌‌ها، پیامدها، و واکنش‌‌ها، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌‌های سیاسی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1379). دولت و جامعه در ایران( انقراض قاجار و اسقرار پهلوی)، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
- کرزن، جرج (1367). ایران و قضیه ایران، ترجمه ع. وحید مازندرانی، تهران، علمی فرهنگی.
کرونین،استفان (1377). رضاشاه شکل گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، ترچمه غلامرضا بابایی، تهران، خجسته. 
 کمپفر، انگلبرت (1360). سفرنامه،ترجمه کیکاوس جهانداری،تهران: خوارزمی.
 کنت دو سرسی: ایران در 1839-1840م. ترجمه: احسان اشراقی، تهران: نشردانشگاهی 1362.
 کولیور رایس، کلارا (1366). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس.
گرت، استفانی (1380). جامعه شناسی جنسیّت، ترجمه کتایون بقایی، تهران، نشر دیگر.
عزیزی یگانه، محمد رضا: زمینه های ادبی و فرهنگی کشف حجاب در ایران، شعر مخالفان و موافقان، مجله جامعه شناسی ایران، دوره دهم، شماره 1، بهار 1388، صص137-99
 فلاح زاده، سیدحسین (1391). رضاخان و توسعه ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فوکو، میشل (1384). تاریخ جنسیت، اراده به دانستن. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
فوکو، میشل (1390). تولد زیست سیاست؛ درس گفتارهای کلژ دوفرانس ۱۹۷۸-۱۹۷۹، ترجمۀ رضا نجف‌زاده، تهران: نی.
لو بروتون، داوید (1392). جامعهشناسی بدن، ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: ثالث.
ماتی، رودی (1387). آموزش و پرورش در دورۀ رضاشاه، رضاشاه و شکلگیری ایران نوین، ترجمۀ مصطفی ثاقب‌‌فر، تهران: نیل.
متین، پیمان (1382). پوشاک ایرانیان، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
محمدی اصل، عباس (1389). جنسیّت و زبان اجتماعی، تهران، نشر گل آذین. 
مکی، حسین (1358). تاریخ بیست سالۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1362). مسئلۀ حجاب، قم: جامعۀ مدرسین.
منظورالاجداد، سیدمحمدحسین (1380). سیاست و لباس، گزیدۀ اسناد متحدالشکلشدن البسه 1307 - 1318، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
موریس، برایان (1383). مطالعات مردمشناختی دین، ترجمۀ سیدحسین شرف‌الدین و محمد فولادی، تهران: زلال کوثر.
موسوی حاجی، سید رسول و ظریفیان، رویا: تاثیر موج تجدد خواهی و جریان نوسازی بر تحول پوشاک ایرانیان(از ابتدای دوره قاجار تا پایان دوره پهلوی اول)، مجله جامعه شناسی تاریخی، دوره 6،شماره 1،بهار و تابستان 1393، صص193-219  
- میلانی، عباس (1378). تجدّد و تجددستیزی در ایران، تهران، نشر آتیه.
- ناطق، هما: مسئله زن در برخی مدوّنات چپ از نهضت مشروطیت تا عصر رضاخان، زمان نو، شماره 1.
- ناظم الاسلام کرمانی، محمد (1361). تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، آگاه.
- نژادبهرام، زهرا (1388). موانع مشارکت سیاسی زنان در ایران، با مقدمه دکتر غلامعباس توسلی، تهران، رسانش.
- واحد، سینا (1361). قره العین درآمدی بر تاریخ بی‌حجابی ایران، تهران، موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی نور.
-          G. M. Wogelsang , Freydoun Barjesteh: An Introduction to qajar era dress, 
Rotterdam, 2002
-          Najmabadi. A, Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity, Berkeley: University of California Press; 2005
سایت­های اینترنتی: