نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی واکاوی نقل دینی در منظومه زَرّین‌قَبانامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

زرین­قبانامه، از سَراینده­ای ناشناس، یکی از متون منظوم پهلوانیِ نقالی/عامیانه در دوره‏ی صفوی است. ناظم زَرّین‏قَبانامه، گاهی داستان­های متن را از زبان پیر گوهرفروش و ترجمان نقل کرده است که قرینه‌ای بر شفاهی/ شنیداری بودن روایات منظومه به شمار می­آید. پرسش اصلی مقاله­ی حاضر این است که: منظومه­های نقالی- از جمله زرین­قبانامه- چه نقش و تأثیری در گفتمان فرهنگ دینی عصر صفوی داشته‏اند؟ در پاسخ به این پرسش، به شیوه­ی تحلیلی و با روش کمی در گزینش داده‏ها، و با روش کیفی در تحلیل یافته­ها، به بررسی موضوع مقاله پرداخته شده و این نتیجه به‏دست آمده است که نقالی راهی برای تبلیغ و ترویج مذهب در دوره­ی صفوی بوده است. تاریخ نقالی در ایران نشان می‏دهد از قرن سوم هجری که ایرانیان به نقل داستان‏ها و حکایت‏های حماسی می‏پرداختند تا با نفوذ اعراب مبارزه کنند؛ با پیدایش گرایش شیعه و سنی که دو گروه مناقب‏خوان و فضایل‏خوان را دربرابر هم قرار داد، نقالی پیشه‏ای تأثیر گذار بر گفتمان دینی عصر خود بوده است؛ به‏ویژه در دوران صفوی که عصر رونق شاهنامه‏خوانان و نقالان است و گاه میان روایت‏های حماسی یلان و پهلوانان با مذهب رایج احساس تعارض ایجاد می‏شده است، نقالی، گفتمان فرهنگ دینی به‏شمار می‏آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Minstrelsy: Religious Culture Discourse During Safavid Revision of Religious Narration in Zarrinqabanameh

نویسندگان [English]

  • Mohammad Najjari 1
  • Abolghasem Ghavam 2
1 . Ph.D of Persian Language and Literature , Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor of Persian Language and Literature , Ferdowsi University of Mashha
چکیده [English]

Zarrinqabanameh by an unknown author, is a folkloric/ narrative chivalric poetic collection in national/ religious epic type. Its author has sometimes narrated the stories of collection from the language of an old jewelry person deemed a symmetry of oral/ audio narrations. Main question of this paper is: what role and effect do the minstrelsy collections including Zarrinqabanameh have on discourse of religious culture of Safadi? For answering this question, the subject of this paper was analyzed in an analytical method by using the library- documentary studies in quantitative method in selection of data and qualitative method in findings analysis. The conclusion is that the minstrelsy was a way for religious missioning and development during Safavid. The history of minstrelsy in Iran shows that from the 10th century Iranian people narrated stories and epic narrations in order to oppose the Arab domination to the appearance of Shiite and Suni placing against each other two groups of mask actors and virtue actors and especially during Safavid when Shahname actors and narrators developed and sometimes there was a conflict between the epic chivalric narrations and common religion, minstrelsy was an effective occupation on religious discourse of the age.

کلیدواژه‌ها [English]

  • SAFAVID
  • Zarrinqabanameh
  • Religious discourse
  • Minstresly
آیدنلو، سجاد. (1388). «مقدمه‏ای بر نقالی در ایران». نشریه علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). سال سوم. ش چهارم. صص 35-64.
آیدنلو، سجاد. (1391). طومار نقالی شاهنامه. تهران:‌ به نگار.
آیدنلو، سجاد. (1393). زرین‌قبانامه. تهران: سخن.
اشکوری، کاظم سادات. (1354). «نقالی و شاهنامه‌خوانی». هنر و مردم. ش 153 ـ 154. صص 142 ـ 148.
بیضایی، بهرام. (1391). نمایش در ایران. چ 8. تهران: روشنفگران و مطالعات زنان.
جعفریان، رسول. (1378). قصه خوانان در تاریخ اسلام و ایران (مروری بر جریان قصه‏خوانی، ابعاد و تطور آن در تاریخ اسلام و ایران). تهران: دلیل.
رازی، فریده. (1390). نقالی و روحوضی. تهران : مرکز .
سیوری، راجر (1389). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. چاپ نوزدهم. تهران: مرکز.
شیبانی، مجیر (1346). تشکیل شاهنشاهی صفویه احیای وحدت ملی.تهران: دانشگاه تهران.
عاشورپور، صادق. (1389). نمایش‌های ایرانی. ج 4. تهران: سوره مهر.
غروی، رخند. (1371). «نقالی در ایران». آشنا. سال اول. ش 5. صص 54-60.
قائمی، فرزاد (1389). شاهنامه‌سرایی و سنت‌های فرهنگی و ادبی در ایران باستان. مشهد آهنگ قلم.
قاسم‌زاده و حسام عارفی. (1390). مقایسه­ی جلوه­های پایداری در حماسه دینی یادگار زریران و گشتاسپ نامه­ی دقیقی. سال سوم؛ پاییز 1390 و بهار 1391 - شماره 5 و 6 علمی- پژوهشی/ISC  (343 تا 362)
ناصربخت، محمدحسین. (1388). «نشانه‌ها در نقل ایران». مجموعه مقالات نخستین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی. گردآورنده حمیدرضا اردلان. تهران: نمایش (انجمن نمایش).
نجاری، محمد- قوام. ابوالقاسم(1395). «ظرفیت‏های نمایشی زرین‏قبانامه براساس شخصیت‏پردازی سلیمان نبی(ع)». نشریه علمی- پژوهشی کهن نامه ادب پارسی. دوره هفت. ش چهارم. صص 133-152.
نجم، سهیلا. (1388). «نقالی حماسی در ایران و جنبه‌های نمایشی آن». مجموعه مقالات نخستین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی. گردآورنده حمیدرضا اردلان. تهران: نمایش (انجمن نمایش).
نجم، سهیلا. (1390). هنر نقالی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر و انتشارات متن.
نیوندی، گیتی. (1388). «کاربرد نقالی ایران در رسانه‌های جدید». مجموعه مقالات نخستین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی. گردآورنده حمیدرضا اردلان. تهران:‌ نمایش (انجمن نمایش).