ملاحظاتی درباره دانشگاه‌پژوهی و غیبت شریعتی در دانشگاه ایرانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکترای جامعه شناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران،تهران، ایران

چکیده

دانشگاه پژوهی و اندیشیدن پیرامون مسائل دانشگاه ایرانی امروز یکی از مهمترین ضروریات کشور در حوزه ی علم و آموزش و فرهنگ است. این مهم نمی تواند بدون وجه نظر به آرای دانشگاهیان، دانشگاه‌پژوهان و متفکران ایرانی میسر گردد. این مقاله ضمن نگاهی اجمالی به دانشگاه‌پژوهی در آرای پژوهندگان، غیبت متفکر ایرانی دکتر علی شریعتی در دانشگاه ایرانی را مورد تامل قرار داده به معدود آثاری که دانشگاهیان ایرانی در خصوص وی نگاشته اند اشاره می کند. یکی از کتاب‌هایی که سیدجواد طباطبایی فقید در سال‌های پایانی حیات خویش نگاشت عبارت است از "ملاحظاتی درباره دانشگاه". این مقاله بر آن است تا، ضمن ارج نهادن به نفس ملاحظاتی از این دست که دانشگاه را موضوعی برای اندیشیدن و تأمل قرار می‌دهند، امکان داوری در خصوص توفیق یا عدم توفیق طباطبایی در تدوین ملاحظات خویش درباره‌ی دانشگاه، بدون توقف بر پریشانی‌ها و پراکندگی‌های شکلی و صوری آن، و با وجه‌نظر به فاصله‌ی کاذبی که ایشان از شریعتی اتخاذ کرده است فراهم سازد. مدعای اصلی این مقاله علی رغم اذعان به ضرورت دانشگاه‌پژوهی در ایران تذکار به حضور شبح‌گون و پنهان و آشکار شریعتی در ملاحظات طباطبایی درباره‌ی دانشگاه می باشد. در این مقاله هم چنین تلاش می کند ذیل پروژه دانشگاه پژوهی مخاطب را در خصوص دانشگاه ایرانی و غیبت شریعتی به عنوان یکی از متفکران ایرانی در آن به اندیشه و تامل وادارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Considerations about university studies and the absence of Shariati in Iranian universities

نویسنده [English]

  • Mohammadhassan Alaei
Ph.D Cultural sociology. Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran
چکیده [English]

Abstract
 Researching and thinking about Iranian university issues today is one of the most important needs of the country in the field of science, education and culture.  This matter cannot be achieved without the opinions of Iranian academics, researchers and thinkers.  In this article, an attempt is made to reflect on the absence of the Iranian thinker Dr. Ali Shariati in Iranian universities, while giving a glimpse of university research in the opinion of researchers.  and also mention the few works written by Iranian academics about him.  One of the books that  Seyyed Javad Tabatabai wrote in the last years of his life is "Considerations about the University".  This article aims to, while honoring such considerations that make the university a subject for thinking and reflection, the possibility of judgment regarding the success or failure of Tabatabai in formulating his considerations about the university, without stopping at formal problems and dispersions.  and its form, and in view of the false distance that he has adopted from Shariati.  The main claim of this article, despite acknowledging the necessity of university research in Iran, is to mention the shadowy, hidden and overt presence of Shariati in Tabatabai's considerations about the university.  In this article, he also tries to make the audience think about the Iranian university and Shariati's absence in it under the university research project.
Keyword: university studies;  Iranian University;  Ali Shariati;  Seyyed Javad Tabatabaei;  Reformation
Introduction
 Among the few academicians who have addressed the field of "research university" in their works, few have paid attention to the presence/absence of the thoughts of Iranian thinkers, including Shariati, in Iranian universities.  Among these works, the book "Notes on the University" by Seyyed Javad Tabatabai, who paid attention to both the university and Shariati's views, is analyzed in this article.
 In the criticism of the Iranian university, we can offer some points worth thinking about;  Before the Iranian university questioned what the university is;  It has assumed its existence in advance;  And this means avoiding thinking about the foundation and avoiding critical thinking aimed at criticizing the university as a pathology of the university.  The Iranian university is obliged to explain the reasons for passing Shariati and of course most Iranian thinker.
 
 Methodology
 
 Comparative content analysis of the book "Considerations about University" by Seyed Javad Tabatabai and "What should be done?"  The work of Ali Shariati in relation to the mission of Iranian universities is considered in this research.
 Seyyedjavad Tabatabai has discussed the development of Iranian universities in his book Considerations about the University.  Tabatabai's main claim in his remarks about the university in Iran is that the university in the West has been formed in the continuity and transformation of the tradition, but in Iran such a transformation has not happened in the formation and establishment of the university
 
Discussion
 Tabatabai concludes in the book "Considerations about the university" that the university should not be one of the two science systems in the country, but should be the only science system that will be responsible for all the responsibilities of the school.  In a university whose subject is Iranshahr, the field is within the university in the sense that it is subordinate to the science system of the national university.
 The emergence and objective emergence of the logic of the formation of a national university from traditional schools for the first time and about half a century ago and in a reasoned and comprehensive way goes back to Shariati's effort while attending Hosseiniyeh Irshad, as a progressive religious foundation and as an intermediate link between traditional schools and  National University, in the collection of works number 20, What should be done?, has discussed it in detail.
  It should be acknowledged that in Tabatabai's remarks, where he made a clear and direct reference to Shariati, the audience is faced with a language full of values ​​and reproaches about Shariati.  But the important point actually lies in Shariati's hidden presence in Tabatabai's considerations about the university. The main core  formulated Tabatabai's considerations about the university in three subheadings:

Iranshahr University and reference to the history of religious reform thought.
Iranshahr University and referring to the state of chronic decline of science in traditional schools.
Iranshahr University and referring to great cultural Iran based on the concept of self-awareness.

 Shariati's hidden presence and his ghostly shadow can be projected on Tabatabai's considerations under all three aforementioned titles and in three alternative titles as follows:

Shariati and his role and position in the history of religious reform thought.
Shariati and his role and position in facing the chronic decline of science in traditional schools.
Shariati and his role and position in emphasizing self-awareness as the central concept of Shariati's thoughts.

 
 Result
 It is obvious that the creator of considerations about the university, while acknowledging the non-realization of a national university from the seminaries, questions the current state of the university in Iran and calls for transformation and reform by emphasizing national self-awareness and remembering the conditions of degeneration. Anyways, Shariati, since several decades ago, along with all their micro- and large-scale projects, in the direction of creating national, religious, human and social self-awareness and stepping on the path of religious reform, by attending Hosseiniyeh Ershad and formulating its programs in the collection of works number 20  has been to provide an objective example for this development in the direction of the formation of the national university, which may be considered as an intermediate link between traditional schools and the national university.  The author believes that Tabatabai not only has no priority in proposing the idea of ​​Iranshahr University to his predecessors, who had similar concerns, but after decades and the experience of the (existing) university in Iran, he failed to present a clear picture of how to realize the idea of ​​Iranshahr University, and with  Appealing to the theory of the "university in the continuity and transformation of tradition" is placed in the position of path seekers that have been opened by the likes of Shariati.
 

داوری اردکانی، رضا (۱۳۸۷)؛ علم و سیاستهای آموزشی - پژوهشی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ذاکرصالحی، غلامرضا (۱۳۹۷). مسائل آموزش عالی ایران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ذاکرصالحی، غلامرضا (۱۳۹۶). دانشگاه ایرانی (درآمدی بر جامعه شناسی آموزش عالی)؛ تهران: نشر شفاف.
شریعتی، علی(1385). مجموعه آثار1: با مخاطب های آشنا (چاپ چهارم). تهران: انتشارات چاپخش و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار2: خودسازی انقلابی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1373). مجموعه آثار3: ابوذر (چاپ پنجم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1379). مجموعه آثار4: بازگشت(چاپ هفتم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1378). مجموعه آثار5: ما و اقبال (چاپ هفتم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1374). مجموعه آثار6: حج (چاپ هفتم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1358). مجموعه آثار7: شیعه (چاپ نهم). تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی(1375). مجموعه آثار8: نیایش (چاپ ششم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1387). مجموعه آثار9: تشیع علوی، تشیع صفوی (چاپ نهم). تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی(1359). مجموعه آثار10: جهت گیری طبقاتی اسلام. تهران: شرکت انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار11: تاریخ تمدن1 (چاپ دوم). تهران: شرکت انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار12: تاریخ تمدن2 (چاپ دوم). تهران: شرکت انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1383). مجموعه آثار13: هبوط در کویر (چاپ بیستم). تهران: انتشارات چاپخش و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار14: تاریخ و شناخت ادیان1 (چاپ چهارم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
شریعتی، علی(1376). مجموعه آثار15: تاریخ و شناخت ادیان2 (چاپ ششم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
شریعتی، علی(1388). مجموعه آثار16: اسلام شناسی1 (چاپ هفتم). تهران: انتشارات قلم و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1388). مجموعه آثار17: اسلام شناسی2 (چاپ نهم).  تهران: انتشارات قلم و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار18: اسلام شناسی3 (چاپ چهارم). تهران، انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1380). مجموعه آثار19:  حسین وارث آدم (چاپ نهم). تهران:  شرکت انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1360). مجموعه آثار20: چه باید کرد؟ (چاپ اول). تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1377). مجموعه آثار21: زن (چاپ دهم). تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی(1388). مجموعه آثار22: مذهب علیه مذهب (چاپ هشتم). تهران: انتشارات چاپخش و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1374). مجموعه آثار23: جهان بینی و ایدئولوژی (چاپ سوم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
شریعتی، علی(1362). مجموعه آثار24: انسان (چاپ دوم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1372). مجموعه آثار25: انسان بی خود (چاپ دوم). تهران:  شرکت انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1362). مجموعه آثار26: علی (چاپ دوم). تهران: انتشارات نیلوفر.
شریعتی، علی (1374). مجموعه آثار27: بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی(چاپ چهارم). تهران: انتشارات الهام.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار28: روش شناخت اسلام (چاپ دوم). تهران: انتشارات.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار29: میعاد با ابراهیم (چاپ دوم). تهران: انتشارات آگاه.
شریعتی، علی(1361). مجموعه آثار30: اسلام شناسی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات.
شریعتی، علی(1361). مجموعه آثار31: ویژگی های قرون جدید (چاپ اول).  تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی(1369). مجموعه آثار32: هنر (چاپ چهارم). تهران: انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی(1387). مجموعه آثار33: گفتگوهای تنهایی بخش اول (چاپ دوازدهم).  تهران: انتشارات آگاه.
شریعتی، علی(1370). مجموعه آثار33: گفتگوهای تنهایی بخش دوم (چاپ دوم). تهران: انتشارات آگاه.
شریعتی، علی(1386). مجموعه آثار34: نامه ها (چاپ نهم). تهران: انتشارات قلم.
شریعتی، علی(1384). مجموعه آثار35: آثار گوناگون بخش اول (چاپ پنجم).  تهران: انتشارات آگاه و بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
شریعتی، علی(1372). مجموعه آثار35: آثار گوناگون بخش دوم (چاپ دوم). تهران: انتشارات نقش جهان.
شریعتی، علی(1385). مجموعه آثار36: آثار جوانی (چاپ اول). تهران: انتشارات چاپخش.
صفاری، سیاوش(1397)شریعتی: مدرنیته جهان وطنی و اسلام در اندیشه سیاسی ایران(چاپ اول). مترجم: علی خالندی. تهران، نگاه گستران فردا.
طباطبایی، جواد (۱۳۹۸). ملاحظات درباره‌ی دانشگاه. چاپ اول. تهران: انتشارات مینوی خرد.
عبدالکریمی، بیژن(1394). شریعتی و تفکر آینده (چاپ اول). تهران: نشر نقد فرهنگ.
عبدالکریمی، بیژن(1395). پایان تئولوژی - جلد اول: تئولوژی، عقلانیت و علوم انسانی جدید (چاپ اول). تهران: نشر نقد فرهنگ.
عبدالکریمی، بیژن (1393). نوشته‌های اساسی شریعتی (چاپ اول). تهران: انتشارات نقد.
عبدالکریمی، بیژن(1395). ما و جهان نیچه ای (چاپ دوم). تهران: نقد فرهنگ.
عبدالکریمی، بیژن(1397). پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر (چاپ اول). تهران: نقد فرهنگ.
علایی، محمدحسن (۱۴۰۰)؛ گفتمان وفاق؛ ارمغان دو دهه زیست آکادمیک؛ تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
علایی، محمد حسن و وثوقی، منصور (1397);  تحلیل اندیشه‌های شریعتی با توجه به اندیشه‌های غیرکلامی غیرسکولار;  مجله مطالعات فرهنگی اجتماعی; دوره 9، شماره 4
فاضلی، نعمت الله (۱۳۹۶). خود مردم نگاری هویت دانشگاهی؛ تهران: موسسه تیسا ساغر مهر
فراستخواه، مسعود (۱۴۰۱)تاریخ دانشگاه در ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
فراستخواه، مسعود (۱۳۹۵)دانشگاه ایرانی و مسئله کیفیت؛ تهران: انتشارات آگاه.
فراستخواه، مسعود (۱۳۹۷). دانشگاه و آموزش عالی؛ تهران: نشر نی.
 فراستخواه، مسعود (۱۴۰۱). گاه و بی‌گاهی دانشگاه در ایران؛ تهران: انتشارات آگاه.
قانعی راد؛ محمدامین(۱۳۹۷)؛ اجتماعات علمی و دانشگاه ایرانی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ماحوزی، رضا (۱۳۹۸). فلسفهی دانشگاه: تأملی درباره‌ی دانشگاه در جهان و ایران. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
محدثی، حسن(1383). زیر سقف اعتقاد: بنیان های ماقبل انتقادی اندیشه شریعتی. تهران، فرهنگ و اندیشه.
محدثی، حسن(1390). «تمایز نظریه­ی اجتماعی و نظریه­ی جامعه­شناختی: راه­حلی برای مشکل اسلامی­سازی جامعه­شناسی در ایران»، مجله­ی  مطالعات اجتماعی ایران، تهران: سال نهم، دوره­ی5، شماره­ی 4: 86-112.
منوچهری، عباس(1383). شریعتی هرمنوتیک رهایی و عرفان مدنی. مترجم: حسین خندق آبادی. تهران: نشر موسسه تحقیقات وتوسعه علوم انسانی.
منوچهری، عباس(1396). شریعتی: ملاقاتی این بار متفاوت. مترجم: علی خالندی. تهران: نشر نگارستان اندیشه.
میری، سیدجواد (۱۳۹۴)؛ روایت های موازی در علوم انسانی؛ تهران: انتشارات جامعه شناسان.
 میری، سید جواد(1395)، شریعتی و هایدگر. تهران: نشر نقد فرهنگ.
میری، سید جواد(1396)، آزادی و تاریخ: تأملی بر نگاه انسان شناسانه شریعتی. تهران: نشر نقد فرهنگ.
هاشمی، محمدمنصور(1393). دین‌اندیشان متجدد: روشنفکری دینی از شریعتی تا ملکیان. تهران: نشر کویر.
 
 
Rahnema, Ali (1998). An Islamic Utopian. New York: I.B. Tauris.
Safari, siavash (2017).  Beyond Shariati: Modernity, Cosmopolitanism and Islam in Iranian Political Thought, cambridge university.
Said, Edward (1978). Orientalism. New York: Vintage Books.