نگاهی انتقادی از منظر جامعه‌شناسی تاریخی به مقولۀ شرق‌شناسی، مطالعۀ موردی: آثار و فعالیت‌های سیاسی رابرت چارلز زاینر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه مازندران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشیار جامعه‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

یکی از مباحث بسیار مهم در حوزۀ جامعه‌شناسی تاریخی، نگاه شرق‌شناسانه به مقولۀ «غیر» و «ایران» است. نگارندگان در این مقاله به مبحث ایران‌شناسی به مثابه یک مقوله در حوزۀ جامعه‌شناسی تاریخی پرداخته‌اند. ایران‌شناسی در جهان تاریخی بس دراز دارد، از روزی که پای جهانگردان به ایران باز شد، ایران‌شناسی نیز پا گرفت. از روزگار صفوی به این سو که ثباتی سیاسی و رونق اقتصادی در ایران پدید آمد، توجه فرنگیان به ایران افزون‌تر از گذشته شد و فرنگیانِ رهسپار شده به ایران، گزارش سفرهایشان را در قالب سفرنامه، یادداشت منتشر می‌کردند. پس از زمانی چند خاورشناسی به‌ویژه ایران‌شناسی در قالب باستان‌شناسی، اسطوره‌شناسی و رشته‌هایی از این دست، از رشته‌های دانشگاه‌های مختلف جهان شد که از همین رهگذر خاورشناسان و ایران‌شناسان بسیاری در این دانشگاه‌ها پرورش یافتند. نگارندگان در این مقاله نخست تعریفی از ایران‌شناس و ایران‌شناسی ارائه می‌کنند و سپس به گونه‌شناسی ایران‌شناسان می‌پردازند که به سه گونه تقسیم می‌شوند: ایران‌شناسان سفید، ایران‌شناسان خاکستری و ایران‌شناسان سیاه. سپس در ادامه زندگی، آثار و نقش سیاسی رابرت چارلز زاینر یکی از ایران‎شناسانِ بنام را در کودتای 28 امرداد 1332 در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی و سرنگونی دکتر محمد مصدق بررسی و چگونگی برآمدن چنین ایران‌شناسانی تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical look from the perspective of Historical Sociology to the issue of Orientalism A Critical Assessment of R. C. Zainer's Legacy

نویسندگان [English]

  • shahin Aryamanesh 1
  • seyed javad miri 2
1
2
چکیده [English]

One of the most important questions in the context of historical sociology is the problem of orientalistic perspective on the other and Iran. In this article, we have approached the issue of Iranology as a historical sociology Problematique. In other ways, Iranian studies has a long history and it would not be wrong to assume that Iranology, as a discipline, was born with the coming of travelers who came to learn about the culture, habits, life styles and languages of Iranian people. By the establishment of the Safavid Dynasty, Europeans became more interested in Iran and many of them visited Iran and left numerous reports and travelogues for us. Which are great sources for scholars and researchers today. After the primary phase of what could be termed as Amateur Iranology, the field of Iranian Studies was established as an academic discipline at the departments of Oriental Studies and Iranology at various universities in and centers of advanced research Europe, America and various countries in Asia or beyond. Then we have tried to define Iranology and Iranologist by categorizing three different types of Iranologists, i.e. White Iranologists, Grey Iranologists, Black Iranologists. After delineating these different types of scholarships, we have focused on the discourse represented by Robert C. Zanier who Played a significant role in the modern history of Iran in general and in the Coup against the government of Dr Mosaddegh, in particular during the early reign of Mohammad Reza Shah Pahlavi who did not favor his stubborn prime minister at all.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical sociology
  • Iranology
  • Types of Iranologists
  • R. C. Zainer
  • Philology
  • Nationalization of Oil Industry
فارسی
آریامنش، شاهین، 1391، نگاهی به زندگی علمی و سیاسی آن لمتون، مارلیک، مجلۀ دانشگاه مارلیک نوشهر: 71-80.
آسموسن، یس پیتر، 1389، ایران‌شناسی در دانمارک، ترجمۀ منیژه احدزادگان آهنی، تهران، طهوری.
آشوری، داریوش، 1351، ایرانشناسی چیست و چند مقاله دیگر‏، تهران، آگاه.
احمدی مهدی، ۱۳۸۹، کودتا به روایت سیا، مجله تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۴۷، صص ۱۱۲-۱۱۵.
افشار، ایرج، 1349، راهنمای تحقیقات ایرانی، تهران، مرکز بررسی ومعرفی فرهنگ ایران، یونسکو.
اسمیت، دنیس، 1386، برآمدن جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آغاجری، تهران: مروارید.
اورکاد، برنار، با همکاری یان ریشار، 1372، ایران‌شناسی در فرانسه، تهران، توس.
تکمیل همایون، ناصر، 1369، روش پژوهش‌های ایرانی در کنگره‌های بین‌المللی خاورشناسی، مجموعه مقالات انجمن‌واره بررسی مسائل ایران‌شناسی به کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی: 121-164.
تکمیل همایون، ناصر، 1391، در مفهوم ایران‌پژوهی، نامۀ ایران و اسلام، سال اول، شماره اول، تابستان 1391
تنهایی، حسین ابوالحسن، 1383، جامعه‌شناسی تاریخی نظریه‌های متفکرین مسلمان: جامعه‌شناسی و انسان شناسی نزد متفکرین مسلمان. تهران: بهمن برنا.
جونز، هارفورد، ۱۳۸۶، خاطرات سر هارفورد جونز روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، برگردانِ مانی صالحی علامه، تهران، نشر ثالث.
جونر، هارفورد، بیتا، آخرین روزهای لطفعلی‎خان زند، برگردان هما ناطق و جان گرنی، تهران، امیرکبیر.
سعدی، گلستان، 1357، تصحیح محمدعلی فروغی، به کوشش حبیب یغمایی: تهران، امیرکبیر.
شفا، شجاع‌الدین، 1348، جهان ایران‌شناسی، تهران، کتابخانه پهلوی.
زرشناس، زهره، 1391، درآمدی بر ایران‌شناسی، تهران، پژوهشگاه علون انسانی و مطالعات فرهنگی.
زریری، رضا، ۱۳۸۵، خانم کودتا! ایرا‎نشناسی خانم لمبتون در خدمت استعمار پیر، زمانه، سال پنجم، شماره ۴۳. صص۵۴-۵۸.
کیانی هفت لنگ، کیانوش، 1381، ایران‌شناسی، فرازها و فرودها، تهران، توس.
موسوی، محمود، 1385، یادی از کایلر یانگ کاوشگر گودین تپه که به تازگی درگذشت، مجلۀ باستان‌پژوهی، دوره جدید، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1385: 6.
ملک‎شهمیرزادی، صادق، ۱۳۸۲، ایران در پیش از تاریخ، چاپ دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
نیکپور خشگرودی، رضا، ۱۳۸۸، بررسی اجمالی روابط ایران و لهستان در طیّ قرون، نامه انجمن، شماره ۳۶-۳۵، صص۱۱۳-۱۳۴.
وریج کاظمی، عباس، 1383، «جامعه‌شناسی تاریخی: روایت تاریخ و جامعه‌شناسی» پژوهش‌نامه علوم انسانی و اجتماعی. شماره 14. پاییز 1383: 161-178.
ولایتی، علی‌اکبر، 1369، پیشگفتار مجموعه مقالات انجمن‌واره بررسی مسائل ایران‌شناسی به کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی: 1-7.
هرمان، جورجینا، ۱۳۸۷، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، برگردانِ مهرداد وحدتی، چاپ دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
 
انگلیسی
Abrams, P. (1982) .Historical Sociology. New York: Cornell University Press.
Dean, Michell (1994) .Critical and effective histories: Foucault’s methods and historical sociology.  London: Rutledge.
Hobden, Stephen (1998) .International Relations and Historical Sociology: Breaking down boundaries. London: Rutledge.
Szakolczai, Arpad (2000) . Reflexive Historical Sociology. London: Rutledge.