علل کمبود تبادل خاطرات جنگ ایران و عراق در محافل غیر رسمی شهر تهران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

 
جنگ از مهم‌ترین ‌‌وقفه‌های تاریخی هویت‌‌ساز در حیات هر ملت است که جوامع، پس از پایان‌‌یافتنش، درصدد حفظ یاد و خاطرات آن برمی‌آیند. تنوع و تکثر راویان جنگ و دیدگاه‌های متفاوت آن‌ها روایات متعددی را رقم می‌زند که فقط در صورت کنار هم قراردادن آن‌ها می‌توان به تصویری واقعی از جنگِ رخ‌‌داده نزدیک شد؛ با این ‌‌حال روایت رسمی دولتی، با استفاده از امکاناتی که دراختیار دارد، در پی ارائة تصویری یک‌دست و همگون از جنگ است و بازتاب‌های اجتماعی روایات عاملی محدودکننده‌ می‌شوند، به ‌طوری ‌که دولت دیگر قادر به ترسیم چهرة واقعی جنگ نخواهد بود. از این‌رو پویایی روایات خُرد مردمی در بیان خاطرات جنگ، برای تعدیل روایت رسمی، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اگرچه آن‌چه در ایران در زمینة خاطرات جنگ مشاهده می‌شود بیش‌تر رکود و انفعال است.
پژوهش حاضر از نظریات هالبواکس استفاده کرده است، به‌ویژه در زمینة «بازگوکردن» خاطرات شخصی که اولین حلقة ارتباط میان خاطرة شخصی و خاطرة جمعی است و «تبادل خاطرات» که برای شکل‌‌دادن به حافظة تاریخی افرادی که در جنگ حضور نداشته‌اند، الزامی می‌نماید. این پژوهش همچنین از آرای ریکور در خصوص ضرورت ارتباط بین‌ نسلی برای پیوند خاطرة فردی و جمعی و آسیب‌های خاطره در محافل غیر رسمی، که بعضاً باعث کمبود خاطره در این محافل می‌شود، بهره گرفته است؛ با این ‌‌حال، با نظر ‌‌به مختصات بومی جنگ ایران و عراق و زمینه‌های اجتماعی خاص جامعة ایرانی،‌ توضیح پیچیدگی این مسئله صرفاً با استفاده از این نظریه‌ها ممکن نیست؛ از این رو برای کشف علل اختصاصی کمبود تبادل خاطرات در محافل غیر رسمی روش کیفی و مصاحبه‌های عمیق به کار گرفته شده و فقط در مرحلة تحلیل یافته‌ها از پیشینة نظری موجود جهت، چهارچوب ارجاعی مورد استناد، استفاده شده است.
یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که عواملی چون امتیازهای داده‌شده به رزمندگان، فرافکنی مشکلات فضای سیاسی موجود به رزمندگان، ایجاد هالة قدسی پیرامون جنگ، پرهیز از ریا، بی‌‌انگیزگی مخاطبان نسبت به موضوع جنگ، دردناکی صحبت از جنگ، و درنهایت کمبود گفت‌وگو در محافل غیر رسمی از اصلی‌ترین ‌‌علل کمبود تبادل خاطره در این محافل است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Causes of Scarcity of Collective Memories of Iran-Iraq’s War in Informal Gatherings in Tehran

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Javadi Yeganeh
  • Fatemeh Ghanbarian
چکیده [English]

 
War is one of the most important historic identity-making events in each nation's life after the end of which people strive for keeping its memories. The plurality and variety of narrators and their different viewpoints make several different narrations about war in a way that one can see the realistic image of war by only putting all these narrations.
Yet, government men-with all facilities they possess-try to give a homogeneous, smooth story of war. In this process however, social reactions play a restricting role and consequently the government cannot develop the realistic image of war. As a result what becomes important in balancing the government narration, is local narration of ordinary people Yet, what can be seen in this field is just passiveness and immobility. The theoretical framework of this thesis refers to Halbwachs and Ricoure’s thoughts on collective memory and frameworks of remembrance and forgetting and its method is qualitative method and grounded theory Findings of this research suggest that some factors such as giving additional privilege, blaming soldiers for present problems of society, considering war as a sacred matter, avoiding show offs, indifference of the audience to the phenomenon of "war", feeling uncomfortable when talking of war and lack of such talks in unofficial gatherings account for this shortage of war memories talks in these gatherings